خانه‌های خلاق در مقیاس محلی و جهانی ابزاری را برای ادغام و استفاده از اقتصادهای خلاق به جهت ایجاد ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی برای جوامع و سازمان‌ها ارائه می‌دهند.
همانطور که در گزارش (UNCTAD2010) آمده است، اقتصاد خلاق، پتانسیل ایجاد درآمد و مشاغل را در ضمن ترویج محتوی اجتماعی، تنوع فرهنگی و توسعه انسانی دارد.
مزایای خانه‌های خلاق شامل حمایت از کارآفرینان جوان و سرمایه‌گذاری‌های نوپا با ایجاد فضایی است که افراد با پیشینه‌های مختلف می‌توانند با یکدیگر آشنا شوند، بحث کنند، توسعه دهند و ایده‌های جدیدی را اجرا کنند که در نتیجه باعث توانمندسازی گروه‌های مختلف اجتماعی و محتوای ایده‌های آنان و افزایش آگاهی در مورد موضوعات مختلف می‌شود.
خانه‌های خلاق به عنوان ابزاری مناسب نقش مهمی را در تقویت اقتصادهای خلاق ایفا می‌کنند و روند کار کارآفرینان خلاق را با ایجاد محیطی مناسب، ارائه خدمات مشاوره، آموزش و تهیه منابع مالی تسهیل می‌کنند.
در این نوشته تمرکز بر بررسی شرایط فعلی اقتصاد خلاق با در نظر گرفتن عوامل موفق خانه‌های خلاق و چگونگی تأثیر این مراکز بر توسعه پایدار است.
با توجه به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، عوامل موفقیت و شاخصهای کلیدی عملکرد خانه‌های خلاق را مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این نظرسنجی اطلاعاتی را درمورد شاخصهای موفقیت و چگونگی بهره‌گیری سیاستگذاران از دانش و تجربیات خانه‌های خلاق را ارائه می‌دهد.
خانه‌های خلاق و توسعه پایدار
اقتصادهای خلاق در مقیاس محلی و جهانی برای جوامع و سازمان‌ها ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کنند. همانطور که در گزارش (UNCTAD2010)آمده است، اقتصاد خلاق پتانسیل ایجاد درآمد و مشاغل را در ضمن ترویج محتوی اجتماعی، تنوع فرهنگی و توسعه انسانی دارد. داوباروته و استارتین (۲۰۱۵) هشت گروه از حوزه‌های تحت تأثیر توسعه صنایع خلاق را توصیف می کنند که عمدتاً شامل مبارزه با بیکاری، ارزش افزوده به تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی (صادرات)، گنجایش اجتماعی، توسعه اجتماعی و فرهنگی، افزایش کیفیت زندگی، مبارزه با بیکاری جوانان و سایر عوامل تأثیرگذار اقتصادی-اجتماعی است.
در حوزه اقتصادهای خلاق انواع مختلفی از فعالیت‌ها در حال توسعه است که یکی از این موارد خانه های خلاق است. این اصطلاح را می‌توان در متن کلیه فعالیت‌های صنعت خلاق به طور گسترده بررسی کرد اما برای تحقیق ما نیاز به ایجاد تعریف مشخص تری داشتیم. به طور کلی خانه های خلاق به عنوان مکان هایی شناخته می شوند که فضایی برای کار، مشارکت و بهره وری را فراهم می کنند. آنها فرصتی را ارائه می دهند که مشاغل خرد برای دسترسی به منابع مهمی همچون ابزارها، خدمات تخصصی یا الهام گرفتن از یکدیگر برای کمک به توسعه پروژه‌ها و مشاغل مختلف در کنار یکدیگر قرار بگیرند. خانه‌های خلاق رویکردی جمعی برای رویارویی با حیطه‌های نامشخص اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و فرآیندهای خلاقیت و نوآوری را ارائه می دهند. (Creative Hubs Report2016)
گزارش (Creative Hubs Report2016)خانه‌های خلاق را به عنوان روشی برای سازماندهی کار توصیف می کند که در ۱۰ سال گذشته در بخش های مختلف و سازمان های مختلف تحول یافته است. خانه خلاق به یک ایده همه گیر تبدیل شده است و نشانگر پویایی در گردهم آوردن استعدادها، رشته‌ها و مهارت‌های متنوعی به جهت افزایش نوآوری است. سیاستگزاران لغت Hub را به عنوان یک واژه عمومی معین کردند که در ترکیب جامع آن از محلی به محل دیگر متفاوت است.
مجمع اروپایی (Creative Hubs 2016)، که توسط شورای بریتانیا و ADDICT از لیسبون تهیه و تنظیم شده است، خانه های خلاق را به عنوان زیرساخت یا محلی تعریف می کند که بخشی از فضای در دسترس خود را برای شبکه سازی، توسعه فرهنگی و تجاری برای سازمان‌ها و بخش‌های صنایع خلاق استفاده می‌کنند.
(Creative HUB Barometer2017) اظهار می‌کند که خانه‌های خلاق وعده دهنده تقویت صنایع خلاق و فرهنگی از طریق جمع کردن یک جامعه محلی از حرفه ای‌ها، ارتقاء ارزش‌گذاری آنها، ایجاد حس مالکیت و یا افزایش شرایطی برای کارآفرینی هستند. دانشمندان دیگر، مانند Evers) ، Nordin وNienkemper 2010(، خانه خلاق را به عنوان سیستم نوآوری محلی تعریف می کنند، که در عین حال حلقه ای در شبکه‌های تولید دانش و به اشتراک گذاشتن اتفاقات مختلف هستند.
این فضاها عمدتاً با داشتن شبکه‌های داخلی و خارجی و قابلیت‌های اشتراک دانش مشخص می‌شوند که به عنوان محلی برای ملاقات گروه‌های مختلف نیز عمل می کنند. (Definition of Cunha2017) خلاصه‌ترین تعریف از خانه‌های خلاق است و آنها را به عنوان محلی برای گرد هم آمدن هنرمندان تعریف می‌کند که باعث ایجاد صنایع خلاق می‌شوند.
(Nesta2018) این مراکز را به عنوان فضایی فیزیکی یا مجازی تعریف می‌کند که به طور پایدار از کارآفرینان خلاق و افراد پشتیبانی می‌کند تا مشاغل آنان در کنار هم و با همکاری یکدیگر رونق بگیرد. آنها اینطور بیان می کنند که تعداد خانه های خلاق به سرعت در حال افزایش است و نقش مهمی را در حمایت از جوامع خلاق از طریق فعالیت‌های گسترده کارآفرینی، تشکیل جلسات، کار سخت و مصمم در سطحی جهانی ایفا می‌کنند. مگان پاول، محقق نستا (۲۰۱۸) اینطور بیان می‌کند که برخی از خانه‌ها مربوط به حوزه‌ای خاص، برخی فقط یک فضای فیزیکی، برخی توسعه و مشاوره می‌دهند و برخی دیگر در مشاغلی که با آنان کار می‌کنند درگیر می‌شوند. بر اساس نظر شورای بریتانیا (۲۰۱۵) این مراکز فضایی برای حمایت از شبکه سازی، توسعه مشاغل، تعامل جامعه در بخش‌های خلاق، فرهنگی و فناوری می باشند. مثال ها شامل Incubators )مراکز رشد ایده ها ، Acceleratorsشتاب دهنده ها( ، fab-labs)لابراتوار برای ساختن ، آموزش و ابداع)، کارگاه‌های هنری و موارد مشابه است.
مفهوم خانه‌های خلاق در تعریف گسترده است، چرا که این فضاها بر اساس حضور گروه‌های مختلف تعریف شده‌اند تا از این طریق هم‌افزایی ارتقا پیدا کند (Cultural and Creative Hubs Network2015). ذکر این نکته حائز اهمیت است که تنوع، پایه و اساس مراکز خلاق است بنابراین نمی‌توان این فضاها را با مفهومی یکسان برای همه اتفاقاتی که در آنها می‌افتد تعریف کرد.
عناصر کلیدی خانه‌های خلاق
خانه‌های خلاق متنوع هستند و می‌توانند اشکال مختلفی از سازمان ها را نمایان کنند، اما برخی از عناصر اصلی وجود دارد که تعریف هر خانه خلاق را مشخص می کنند. این عناصر عبارتند از:
افراد / استعدادها
افراد بازیگران فرآیندهای مختلف تبادل اطلاعات در حال انجام هستند و منبع الهام، ابتکار و نوآوری می‌باشند. این مسئله حائز اهمیت است که ویژگی‌های کلیدی افراد مورد ارزیابی قرار گیرد. برای اینکه بتوان ظرفیت‌های یک صنعت در مورد شکست‌ها، تمرکز در کسب و کار، درک بهای یک شغل هنری و حتی جهت گیری نسبت به آن مورد بررسی قرار گیرد. بازیگران درون یک مرکز خلاق تصمیم گیرنده‌هایی هستند که براساس تعامل آنان با موسسات یا سازمانهای اصلی، منافع آنجا شکل می‌گیرد. این افراد سرمایه‌هایی برای مرکز خلاق و همچنین برای حوزه بزرگتری در منطقه خود است.
تولید دانش و برقراری ارتباطات اجتماعی
مهم این است که مراکز خلاق قادر به فراهم آوردن فرصت‌هایی هستند که با تولید دانش و برقراری ارتباطات اجتماعی باعث افزایش نوآوری می شوند. در دسترس بودن فیزیکی این مراکز یکی از مزایای خاص است که به طور موثری فرآیند همکاری تعبیه شده با نوآوری را امکان‌پذیر می‌کند. با وجود ابزارهای مختلف ارتباطی کارآمد، تأثیر مخاطبین چهره به چهره نیز کم نمی‌شود.
در مطالعات مشاهده شده است که ترکیب مناسب دانش ارتباطات و معاشرت اجتماعی بین متخصصین از صنایع مرتبط می‌تواند دسترسی ترجیحی یا حتی بدون هزینه به اطلاعات یا خدمات استراتژیک توسعه بخش را فراهم کنند Sweeney) 1987 Eisebith, 2004(. سرزندگی و نشاط یک مرکز خلاق در طیف وسیعی از جریان‌های فعال اطلاعاتی نمایش داده می‌شود که از طریق ارتباطات آگاهانه و مخاطبین اجتماعی ایجاد می‌شود.
هویت، تصویر، چشم‌انداز و احساس تعلق
هنگامی که یک خانه خلاق به عنوان یک موجودیت با موفقیت اقتصادی به سطح مشخصی از بلوغ دست پیدا می‌کند. عوامل اجرایی به عنوان بازیگران آن مرکز یک هویت منسجم را تشکیل می‌دهند که در تصویر و چشم‌انداز (بیشتر به جهت بازاریابی) و همچنین در مورد احساس تعلق نسبت به آن خانه موثر است. چنین هویتی مرزهای عمومی خانه را نه تنها برای افرادی درونی خانه بلکه برای افرادی که آن را از خارج ارزیابی می‌کنند، تعیین می‌کند. این موضوع عملکرد مهم هماهنگ کردن بازیگران از پیشینه‌ها و منافع حرفه‌ای مختلف و هدایت گروه‌های مختلف به سمت اهداف مشترک توسعه را برآورده می‌کند Chen)2010(.
کیفیت مکانی
کیفیت مکانی خانه‌های خلاق با توسعه اقتصادی شهری و طیف وسیعی از استعدادها ارتباط مستقیم دارد. فلوریدا(۲۰۰۲) سه ویژگی مهم برای این کیفیت مکانی مطرح می‌کند. در درجه اول این مسئله وجود دارد که در آن مکان خاص چه چیزی وجود دارد که شامل ساختمان‌ها، همسایه‌ها و طراحی فیزیکی (معماری) آن مکان است. موضوع دوم این است که چه کسی آنجا حضور دارد با چه تراکمی از جمعیت و نوع انرژی افراد در آن مکان چگونه است. موضوع سوم این است که در آنجا چه خبر است، چه اتفاقاتی می افتد، رفت و آمد و زندگی در محیط‌های عمومی و خیابان‌ها به چه شکل است، کافه‌های کنار خیابان، رستوران‌ها، اجراهای موسیقی و تفریحات فعال در فضای باز به چه شکلی می‌باشد.
کیفیت بیشتر شاخصهای مکان به عنوان امکاناتی مشاهده می‌شود که امکان دسترسی به زندگی طبیعی، تفریحی و همچنین هنرها و سرگرمی‌ها را فراهم می‌آورد که این موضوع همراه است با عناصر اساسی شامل ایمنی، نشاط در زندگی و سایر جنبه‌های غیرقابل توصیف مانند اعتبار و اصالت، قدرت تحمل افراد، زندگی در فضاهای عمومی شهری، همهمه ،شهرنشینی و غیره.
همه این عناصر اصلی پایه و اساس خانه‌های خلاق را تشکیل می‌دهند و می‌توانند به ایجاد ارزش افزوده صنایع خلاق در اقتصاد محلی و جهانی کمک کنند.
موفقیت خانه‌های خلاق
تحقیقات (Creative Hubs 2016) نشان می‌دهد که خانه‌های خلاق می‌توانند باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از تأثیرات در زمینه‌های مختلف بشوند که برخی از این تاثیرات عبارتند از سرمایه‌گذاری‌های نوپا، مشاغل، محصولات و خدمات جدید، سرمایه‌گذاری‌های آینده (عمومی و تجاری)، توسعه استعدادها، حفظ استعدادهای منطقه‌ای، آموزش‌های رسمی و غیر رسمی، بازآفرینی شهری، تحقیق و توسعه، شبکه‌سازی‌های جدید، مدل‌های نوآورانه سازمانی، پیشرفت کیفیت زندگی و ساخت‌وساز منعطف.
ایجاد بینش‌های ارزشمند در مورد شاخصهای موفقیت می‌تواند به خانه‌های خلاق موجود کمک کند تا خدمات خود را توسعه داده و در کار به شکلی جامع‌تر عمل کنند. با دانش در مورد موثرترین ویژگی‌های مراکز خلاق موفق می توان با بررسی وضعیت فعلی و یادگیری از بهترین نمونه‌های عملی به مفهوم سیاست‌های جدید شکل داد.
راز پنهان خانه‌های خلاق موفق در شکل دهی، جان بخشی و انگیزش در فعالیت‌ها است.
این موارد می‌تواند از وقایع اجتماعی و فرهنگی، تا ایجاد انگیزه و خلق ایده‌ها، تا پیشرفت مهارت‌های تجاری سنتی و دسترسی به خدمات تخصصی (فنی و مالی) است. آنها همچنین با خلق غیرقابل توصیف جامعه هنری ارتباط دارند. اگرچه غیرقابل توصیف بودن این امر مستلزم اتکاء به اعتماد و خوش نامی است. خانه‌های خلاق سرمایه اجتماعی خود را بدست می‌آورند که به سختی پیروز می‌شود و به راحتی می‌تواند از بین برود
( The Creative Hubs Report2016).
شاخصهای موفقیت و شاخصهای کلیدی عملکرد خانه‌های خلاق KPIs
خانه‌های خلاق می‌توانند به عنوان مکانیسمی برای توسعه و رشد بخش صنعت خلاق خدمت کنند. آنها تأثیرات گوناگونی بر افراد، محیط زیست و اقتصاد محلی و جهانی دارند. برای این تحقیق، ما مراکز موفق و شاخصهای کلیدی عملکرد را تعریف کردیم که بتوانیم تأثیر خانه‌های خلاق را بر جامعه و محیط محلی ارزیابی کنیم.
شاخصهای موفقیت با سود مالی این مراکز، پایداری فعالیت‌ها، تعداد مکان‌های کاری ایجاد شده، در بر گرفتن گروه‌های مختلف و حمایت از محیط و توسعه محلی در ارتباط هستند. موفقیت خانه‌های خلاق تا حد زیادی به محیطی که در آن قرار دارند بستگی دارد همچنین مقیاس آنها، سن و نوع فعالیت‌ها، بنابراین همه شاخص‌ها باید با توجه به تصویر کلی خانه خلاق به صورت جداگانه بررسی و تفسیر شوند.
برای این تحقیق شش شاخص کلیدی عملکرد(KPI) مرتبط با موفقیت خانه‌های خلاق شناسایی شده است:
توسعه محلی
خانه‌های خلاق چقدر از اقتصاد محلی که در آن فعال است پشتیبانی می‌کنند؟ آیا آنها با مشاغل محلی ارتباط برقرار می‌کنند و فرصت‌ها و پروژه‌های جدیدی ایجاد می‌کنند؟ آیا این مراکز خلاق به رونق اقتصاد محلی کمک می‌کنند؟
پایداری (فعالیت‌های آنها و پایداری محیط زیست)
آیا خانه‌های خلاق مطابق با اهداف توسعه پایدار عمل می‌کنند و آیا سعی در توسعه مدل‌ها و فعالیت‌های تجاری پایدار دارند؟ آیا آنها فضای توانمندسازی مهارت‌ها و تبادل بهترین شیوه‌ها را ایجاد می‌کنند؟ آیا آنها برنامه‌هایی پویا و برنامه‌های آموزشی مشترک ارائه می‌دهند؟ آیا آنها قصد دارند در دراز مدت کار کنند و خود را توسعه دهند و فعالیت‌هایی با تأثیر مثبت طولانی مدت در آینده ایجاد کنند؟
گنجایش، توانمندسازی و توسعه شایستگی
آیا خانه خلاق برای دربرگرفتن گروه‌ها و اقلیت‌های مختلف فعالیت می‌کند؟ آیا آنها در زمینه تقویت گروه‌ها و اقلیت‌های مختلف کار می‌کنند؟ آیا کار آنها به شکلی ساختار یافته است تا بتواند پیشرفت و توسعه شایستگی را تقویت کند؟ آیا خانه خلاق مشارکت کنندگان خود را برای توسعه مهارت‌های کارآفرینی پشتیبانی می‌کند؟
همکاری و ایجاد ارتباط
آیا خانه خلاق با هدف ایجاد برنامه‌ها و فعالیت‌ها برای شرکت‌کنندگان در ارتباط با مشاغل و مؤسسات محلی است؟ آیا آنها در جامعه ارتباط برقرار می‌کنند و سعی می‌کنند مردم محلی را در فعالیت‌های خود شرکت دهند؟
شناخت عمومی
آیا این مرکز توسط مردم و جامعه‌ای که در آن کار می‌کنند شناخته شده است؟ خانه خلاق چگونه درک می‌شود و مردم درباره فعالیت‌ها و برنامه‌های آن چه فکری می‌کنند؟
موفقیت امتیاز دادن به خود
چگونه یک خانه خلاق به میزان موفقیت خود امتیاز می‌دهد و آینده را چگونه می بیند؟ آیا آنها فکر می‌کنند در کاری که می‌خواهند به آن برسند موفق هستند؟
این شاخصهای موفقیت و شاخصهای کلیدی عملکرد(KPIs) به منظور ارزیابی موفقیت مراکز خلاق در سراسر جهان ساخته شده‌اند. از آنجا که اشکال و استعدادها در خانه‌های خلاق در کشورهای مختلف متفاوت است، تعیین معیارهای مشخص شده برای ارزیابی موفقیت آنها دشوار است. این KPI ها باید به عنوان دستورالعمل مورد استفاده قرار گیرند و نه به عنوان رتبه بندی واقعی برای موفقیت خانه‌های خلاق.
توسعه پایدار
در سپتامبر سال ۲۰۱۵، مجمع عمومی سازمان ملل متحد برنامه ۲۰۳۰ توسعه پایدار را تصویب کرد که شامل ۱۷ هدف توسعه پایدار(SDG) است. این اهداف SDG نشان دهنده یک چشم انداز جهانی برای توسعه پایدار برای سال ۲۰۳۰ است. به طور خاص، هدف ۱۷ ام بسیاری از ذینفعان از بخش‌های دولتی و خصوصی و جامعه مدنی را برای دستیابی به اهداف شریک می‌کند.
رویکرد یکپارچه اهداف SDG و چشم انداز جامع به سهم هنرها و فرهنگ در توسعه پایدار، گنجاندن اجتماعی و حفظ محیط زیست، می‌تواند سناریوهای همکاری را فعال کند از جمله بودجه، حمایت مالی، آموزش‌های تبلیغاتی و مشاوره، بازاریابی و پشتیبانی از روابط عمومی. این موارد حتی می‌توانند در جایی اتفاق بیفتند که تمرکز بر روی مسائل فرهنگی و هنری نیست.
برای تحقیق ما، شاخصهای مربوط به خانه‌های خلاق در زمینه نظارت جهانی اهداف توسعه پایدار سازمان ملل مورد بررسی قرار گرفت. مناطقی که مراکز خلاق می‌توانند پیشرفت SDG ها را تقویت کنند عبارتند از:
استفاده از خلاقیت برای کشف مسیرهای جدید به سمت توسعه اقتصادی
تمرکز بر خانه‌های خلاق برای تشویق مدیریت پایدار منابع محیطی
ایجاد بینش در مورد چگونگی افزایش دانش و اشتغال
برقراری ارتباط برای میراث و اقتصادهای محلی به منظور تقویت رویکردهای خلاقانه جدید برای پاسداری از میراث فرهنگی و طبیعی.
استفاده از خانه‌های خلاق برای ارتقاء هویت اجتماعی، برابری جنسیتی و حاکمیت مشارکتی سیاست‌های شهری. ارائه راه حل‌های جدید برای مسائل مربوط به توسعه شهری با ایجاد خلاقیت.
از یک طرف خانه‌های خلاق می‌توانند به دستیابی به اهداف SDG سازمان ملل کمک کنند، و از طرف دیگر این مراکز می توانند از بسیاری جهات از همکاری با بخش فرهنگی و پشتیبانی از پروژه‌های پویای فرهنگی بهره‌مند شوند. مزایای این مراکز خلاق شامل موارد زیر است:
ایجاد چشم‌انداز، تصویرسازی برندی اخلاقی و خلاق
توسعه منطقه‌ای: تأمین اعتبار برای هنر دارای تأثیر چند برابر است زیرا به طور غیر مستقیم صنعت گردشگری و سایر صنایع وابسته را ارتقا می‌دهد.
نفوذ هنرمندان و کارآفرینان خلاق، به عنوان خلق‌کنندگان اندیشه و رویه‌های خلاق
ایجاد اعتماد مصرف‌کننده
بهره‌گیری از خلاقیت و فرهنگ نوآوری در شرکت‌ها و رضایت کارکنان
ایجاد منابع، دسترسی به استعدادها، تفکر خلاق و جامعه هنرمندان و خلاقان
مقیاس پذیری پروژه‌ها (به ویژه در پویایی فرهنگی)
SDG ها و نقش UNIDO در تأمین توسعه پایدار
UNIDO آژانس تخصصی سازمان ملل متحد است که توسعه صنعتی را برای کاهش فقر، جهانی‌سازی فراگیر و پایداری محیط زیست ترویج می‌کند. مأموریت آن ارتقاء و تسریع توسعه صنعتی فراگیر و پایدار (ISID) در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای در حال‌گذار است. ارتباط ISID به عنوان یک رویکرد یکپارچه با هر سه ستون توسعه پایدار شناخته شده است که توسط برنامه دستورالعمل توسعه پایدار سال ۲۰۳۰ و اهداف SDG به رسمیت شناخته شده است و فعالیت‌های سازمان ملل و کشورها در جهت توسعه پایدار در پانزده سال آینده را شکل می‌دهد.
دستور نهم در اهدافSDG، نیاز به “ایجاد زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر، ترویج صنعتی سازی فراگیر و پایدار و تقویت نوآوری” را فرا می‌خواند. بر این اساس، تمرکز برنامه‌ای سازمان در سه اولویت موضوعی ساختار یافته است:
ایجاد رفاه مشترک
پیشبرد رقابت اقتصادی
حفاظت از محیط زیست
UNIDO خدمات خود را از طریق چهار عملکرد اصلی مکمل و پشتیبانی‌کننده زیر ارائه می‌دهد:
فعالیت‌های همکاری فنی
خدمات مشاوره‌ای تحلیلی و سیاستگذاری
تنظیم استاندارد و انطباق
نقش تشکیل جلسه و مشارکت